काठमाडौं । संसारमा सबैका आफ्नै समस्या छन् । लडाईं आफ्नै छन् । कसैको पनि जीवन पूर्ण छैन । सबैले पूर्ण जीवन पाउँदा हुन् त खुसी र आँसुको मूल्य नै हुँदैनथ्यो । आफूमा भएका यी समस्या र कमजोरीसँग राम्ररी सम्झौता गर्न सकेमात्र जीवन केही सहज हुन्छ । तर, यो व्यक्तिमा भरपर्ने कुरा हो । कोही मानिसहरू यही सम्झौताबीच विजेता बन्न कोसिस गर्छन् त कोही पीडित हुन्छन् ।
नेपाली खेलकुदकी ‘रोलमोडल’ पलेशा गोवर्धनले जीवनमा विजेता बन्ने कोसिस गरिन् । पलेशा अर्थात नेपाली खेलकुदकै सबैभन्दा सफल खेलाडी । दुई साताअघिसम्म उनको परिचय एक सफल पारा तेक्वान्दो खेलाडीमा सीमित थियो । आज उनी नेपाली खेलकुदको प्रेरणा बनेकी छन्, रोलमोडल भएकी छन् ।
पलेशाको यो सफलतामा सबैभन्दा बढी खुसी र गौरवान्वित कोही छन् भने ती उनका मातापिता मनिता र प्रदीप (गोवर्धन) । खुसीको बयान गर्न उनीहरूसँग शब्द नै छैन ।
पलेशाले हाङझाउ पारा एसियाली खेलकुदमा देशका लागि एकमात्र कांस्य पदक जितेकी थिइन् । १२ महिनापछि उनले फेरि देशको नाम राखेकी छन् । गत शुक्रबार मात्र पलेशाले नेपाली खेलाडीले अहिलेसम्म प्राप्त गर्न नसकेको सफलता हात पारिन् । पेरिस पारा ओलम्पिक २०२४ को तेक्वान्दो के-४४ विधाअन्तर्गत महिला ५७ केजी तौल समूहमा पलेशाले कांस्य पदक जितिन् ।
सन् १९६४ मा टोकियोबाट ओलम्पिक यात्रा गरेको नेपालले २००४ बाट पारा ओलम्पिकमा पनि प्रतिस्पर्धा गर्न थालेको थियो । यस हिसाबमा समग्रमा नेपालले ओलम्पिक आभियानमा प्रतिस्पर्धामार्फत सहभागिता जनाउन थालेको ६० वर्ष नाघिसकेको थियो । तर, प्रतिस्पर्धाबाट पदक भने जित्न सकेको थिएन । यसपालि पेरिसमा पलेशाले त्यो खडेरी तोडिन् । अनि नेपाली खेलकुदको इतिहासमा आफ्नो नाम स्वर्णाक्षरले लेख्न सफल भइन् ।
पलेशाको यो सफलतामा सबैभन्दा बढी खुसी र गौरवान्वित कोही छन् भने ती उनका मातापिता मनिता र प्रदीप (गोवर्धन) । खुसीको बयान गर्न उनीहरूसँग शब्द नै छैन । बुधबार छोरीको ऐतिहासिक जितमा उनीहरूका शुभचिन्तक, सहकर्मी, विभिन्न खेलकुद संघका पदाधिकारी र खेलप्रेमीले खुसीयाली मनाए । पलेशासहितको तेक्वान्दो टोली बुधबार बिहान ८ बजे त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा अवतरण भएको थियो । बाक्लो उपस्थितिबीच पदक विजेता टोलीलाई नगरपरिक्रमा गराइएको थियो । नगरपरिक्रमामा यसरी आफ्नो छोरी केन्द्रविन्दुमा हुँदा बुवा प्रदीप निकै भावुक भए ।
‘यसरी कुनै पनि खेलाडीलाई नगरपरिक्रमा गरेको मलाई थाहा छैन । मेरो यो पहिलो अनुभव हो । यसरी खेलाडीको जितमा यति धेरै खेलप्रेमीको उपस्थिति हुन्छ भनेर मैले कल्पना पनि गरेको थिइनँ,’ बुवा प्रदीपले भने, ‘मेरो पहिलो अनुभवमै यसरी मेरी छोरीलाई सम्मान र बधाईको ओइरो लाग्दा एकदमै गर्व महसुस भइरहेछ ।’
जन्मँदै पलेशाले बायाँ हातको नाडीमुनिको भाग नलिई जन्मिइन् । यसरी ‘फरक रूपमा सक्षम’ बच्चा जन्मिएपछि कुन चाहिँ आमाबाबुको मन नआँत्तिदो हो । पलेशाका आमाबुवा पनि यसको अपवाद रहेनन् ।
उनको तेक्वान्दो करिअरमा बुवा प्रदीपको योगदान पलेशाको जत्तिकै छ । उनी पर्दा पछाडिका हिरो हुन् । उनी कथाका ‘प्रोटागोनिस्ट’ त होइनन् तर, उनको प्रेरणादायी अभिभावकत्व नहुँदो हो त कथा अहिले यसरी बढ्दैनथ्यो होला । उनले अभिभावकत्वको महत्व यसरी दर्शाएका छन् कि यसले जो–कोहीलाई पनि प्रेरणा दिन्छ । उनले पलेशाकै करिअरका लागि भनेर आफ्नो जागिर नै छाडे । योभन्दा धेरै एउटा अभिभावकले आफ्नो बच्चाका लागि के गर्न सक्ला र ?
‘म पहिले काठमाडौंकै म्यारियोट होटलमा व्यावसायिक प्रबन्धकका रूपमा काम गर्थें । पलेशा पूर्ण रूपमा तेक्वान्दोमा लागेपछि मैले मेरो कामलाई निरन्तरता नै दिन सकिनँ । म अहिले स्वरोजगार हुँ,’ प्रदीपले सुनाए ।
प्रदीपका तीन छोरी छन् । पलेशा माहिली हुन् । पलेशाको जन्म २१ वर्षअघि थापाथलीको प्रसूतिगृहमा भएको थियो । जन्मँदै पलेशाले बायाँ हातको नाडीमुनिको भाग नलिई जन्मिइन् । यसरी ‘फरक रूपमा सक्षम’ बच्चा जन्मिएपछि कुन चाहिँ आमाबाबुको मन नआँत्तिदो हो । पलेशाका आमाबुवा पनि यसको अपवाद रहेनन् ।
‘हामीलाई पहिले यो कुरा थाहा थिएन । सायद, डाक्टरहरूलाई पनि यस्तो संवेदनशील कुरा भन्न अप्ठ्यारो लाग्यो होला । पछि एकजना नर्सले हेर्नुहोस् त ! तपाईंको बच्चा यसरी जन्मेको छ भन्दा सुरुमा त विश्वास नै लागेको थिएन । पछि त साँच्चिकै पो रहेछ । एकैछिन त निकै आत्तियौं,’ प्रदीप पलेशा जन्मेको त्यो दिन सम्झन्छन्, ‘हामीलाई यस्तो के गर्या होला भनेर भगवानलाई गाली पनि गर्यौं । एउटै प्रश्न मनमा खेलिरह्यो, किन हामीलाई मात्र यस्तो भएको ?’
पलेशाले ५ कक्षामा हुँदा वैकल्पिक विषयअन्तर्गत मार्सल आर्ट्सलाई रोजिन् । त्यहाँबाट पलेशाको तेक्वान्दो करिअर सुरु भएको हो । त्यतिबेला उनी १० वर्षकी मात्र थिइन् ।
आज दुई दशकपछि प्रदीप हिजो गाली गरेको भगवानलाई धन्यवाद दिन चाहन्छन् । बधाई थापिरहेकी पलेशालाई देखाउँदै भने, ‘हेर्नुस् न ! अहिलेको माहोल । हिजो हात नहुँदा दुःखी थियौं । आज मेरो छोरीले आफ्नो कमजोरीलाई शक्ति बनाइन् र इतिहास रच्न सफल भइन् । यही इतिहास रच्न लेख्या रहेछ र पो त छोरी त्यसरी जन्मिएकी थिइन् भन्ने महसुस भइरहेको छ ।’
पलेशा फरक रूपमा जन्मिइन् तर आमाबुवाले उनलाई त्यो कमजोरीको आभास हुनै दिएनन् । समाजसँग पनि राम्ररी लडे । नेपाली समाजको बानी नै छ, फरक रूपमा जन्मिएका बच्चाहरूका बारेमा नानाथरी कुरा काट्ने । पलेशाको सन्दर्भमा पनि यस्तो नभएको होइन । पलेशाको परिवारले यस्ता थुप्रै सामाजिक अवहेलना झेले । धेरै नकारात्मक कुराहरू सुने । तर, आज त्यही हात पलेशाको शक्ति बनेको छ । पलेशाको पछिल्लो सफलताले समाजको दृष्टिकोण नै परिवर्तण भएको बुवा प्रदीपलाई लागेको छ । भन्छन्, ‘नकारात्मक कुरा गर्ने समाज अहिले यस्ता कुरा गर्ने अवस्थामा नै रहेन । मलाई क–कस्ले के के भनेका थिए, सबै याद छ । आज पलेशाको सफलताले उनीहरूलाई जवाफ दिएको छ ।’
‘साथीभाइ इष्टमित्रबाट धेरै राम्रो प्रतिक्रिया पाइरहेको छु । कति वर्षदेखि नभेटेका साथीहरूले पनि पलेशाको नाम सुन्नेबित्तिकै मलाई फोन गरेर बधाई दिइरहेका छन्,’ प्रदीप थप्छन् ।
पलेशा बाल्यावस्थादेखि नै एकदमै मिहिनेती र शान्त स्वभावकी थिइन् । कम बोल्ने बानी थियो । अनि जे गर्छु भन्थिन्, त्यो कुरा गरेरै छाड्ने स्वभाव थियो । ठूली दिदी ललितपुरको जावलाखेलस्थित डिएभी सुशील केडिया विश्व भारती स्कुलमा पढिरहेकी हुनाले पलेशालाई पनि बुवाले त्यहीं भर्ना गरिदिए । कान्छी बहिनीले पनि डिएभीबाटै गत वर्षमात्र एसईई उत्तीर्ण गरेकी थिइन् । पलेशाको सम्मान कार्यक्रममा बहिनी पलेशासँगै थिइन् । ठूली दिदी भने पढाइको सिलसिलामा युरोपियन राष्ट्र बेल्जियममा छिन् ।
तेक्वान्दो खेल्न थालेको तीन वर्षमै पलेशा राष्ट्रिय स्तरमा आइपुगिन् । सन् २०१७ मा १३ वर्षको उमेरमै पलेशाले राष्ट्रिय टोलीबाट पहिलो अन्तर्राष्ट्रिय भ्रमण गरिन् । दक्षिण कोरियामा सम्पन्न एसियाली पारा तेक्वान्दो च्याम्पियनसिप पलेशाको पहिलो अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगिता थियो ।
‘बागबजारमा स्कुल बस आउँथ्यो । फेरि त्यतिबेला बागबजारतिर राम्रो बोर्डिङ पनि थिएन । म होटलमा काम गर्दा मारवाडीका बच्चाहरू सबै डिएभीमै पढ्थे । अनि त्यहीं राम्रो छ भनेर सबैले भनेपछि मैले छोरीहरूलाई त्यहीं भर्ना गरिदिएको हुँ । आज पलेशाले देशको नाम विश्वमाझ चिनाइरहँदा डिएभी स्कुलको पनि यसमा भूमिका छ,’ प्रदीप छोरीलाई दीक्षित गरेको विद्यालयप्रति कृतज्ञ भए ।
पलेशाले ५ कक्षामा हुँदा वैकल्पिक विषयअन्तर्गत मार्सल आर्ट्सलाई रोजिन् । त्यहाँबाट पलेशाको तेक्वान्दो करिअर सुरु भएको हो । त्यतिबेला उनी १० वर्षकी मात्र थिइन् ।
‘हाम्रो छोरा छैन । मैले पलेशालाई आत्मरक्षाका लागि तेक्वान्दोमा जाऊ भनेर प्रेरित गरेको थिएँ । स्कुलका प्रशिक्षकले पलेशाको सम्भावना थाहा पाइहाले । उनले पलेशाको खेल अन्य खेलाडीभन्दा राम्रो रहेको कुरा राखेपछि मैले छोरीलाई काठमाडौं तेक्वान्दो डोजाङमा भर्ना गराइदिएको थिएँ । तीन वर्षभित्र उनले रंगशाला अनि सातदोबाटोसम्मको यात्रा तय गरिन् । अहिले उनी यहाँसम्म आइपुगेकी छन्,’ छोरीको करियरका सुरुआती दिन सम्झिइरहँदा प्रदीपका आँखा उज्यालो हुन्थ्यो ।
तेक्वान्दो खेल्न थालेको तीन वर्षमै पलेशा राष्ट्रिय स्तरमा आइपुगिन् । सन् २०१७ मा १३ वर्षको उमेरमै पलेशाले राष्ट्रिय टोलीबाट पहिलो अन्तर्राष्ट्रिय भ्रमण गरिन् । दक्षिण कोरियामा सम्पन्न एसियाली पारा तेक्वान्दो च्याम्पियनसिप पलेशाको पहिलो अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगिता थियो । पलेशाले कोरियामा पाँचौं स्थान हासिल गरेकी थिइन् । सोही वर्ष लन्डनमा भएको विश्व पारा तेक्वान्दो च्याम्पियनसिपमा उनी सातौं स्थानमा रहिन् ।
हाङझाउ र पेरिसअघि पलेशाले २०१८ मा भियतनाममा भएको चौथो एसियाली च्याम्पियनसिपमा कांस्य, २०२१ मा बहराइनमा भएको एसियाली युवा पारा खेलकुदमा स्वर्ण पदक जितेकी थिइन् ।
कोभिड-१९ महामारीका कारण एक वर्ष ढिलो गरी भएको अघिल्लो संस्करण टोकियो पारा ओलम्पिक २०२० मा पलेशा पदक नजिकै पुगेर पनि निराश हुनुपरेको थियो । उनी त्यतिबेला चिनियाँ प्रतिद्वन्द्वी ली युझीसँग पराजित हुँदा पदकविहीन हुन पुगेकी थिइन् । यसपालि पनि त्यस्तै माहोल सिर्जना भएको थियो । पलेशा प्रतिस्पर्धा गर्दै थिइन् सर्बियाकी मरिजा मिसेभसँग । अन्तिम ३० सेकेन्ड बाँकी थियो । पलेशा एक अंकले अगाडि थिइन् । जे पनि हुनसक्थ्यो । तर, पलेशाले आफूलाई सम्हालिन् । विगतका गल्ती दोहोर्याइनन् ।
केही महिनापछि यो माहोल विस्तारै कम हुँदै जानेछ । अनि यी अभिभावकहरू पलेशाको नयाँ चुनौती, नयाँ सफलताका लागि फेरि पर्दा पछाडि बस्नेछन् ।
‘अन्तिम ३०-४० सेकेन्डमा आस नै मारिसकेको थिएँ । टोकियोमा जस्तै हुने त होइन भन्ने डर लागेको थियो । तर, अन्तिम समयमा जुन किसिमले उसले पुनरागमन गर्यो नि, त्यो मेरो जीवनकै खुसीको क्षण हो,’ प्रदीप छोरीले पदक जितेको बेला बहेको भावना सम्झन्छन् ।
प्रदीप मध्यराति छोरीको खेल हेरिरहेका थिए । आमा मनिता पनि परिणाम कुर्दै थिइन । मनिताले कहिल्यै पनि छोरीको खेल हेर्ने आँट जुटाउन सकेकी छैनन् । तेक्वान्दो खेल नै त्यस्तो हो, जसमा अर्काको लात खानुपर्छ । अनि यस्तोमा एउटी आमाले आफ्नी प्राणप्यारी छोरीले अर्काको लात्ती खाएको कसरी हेर्न सकुन् । छोरीले पदक जितेपछि भने दुवैले खुसीका आँसु झारे ।
पलेशा अबको केही दिन सम्मान थाप्नमा व्यस्त रहनेछिन् । बुवा प्रदीप र आमा मनिता पनि पलेशासँगै दौडिनेछन् । घरमा पनि आफन्तजनहरू आउने जानेक्रम चलिरहनेछ । केही महिनापछि यो माहोल विस्तारै कम हुँदै जानेछ । अनि यी अभिभावकहरू पलेशाको नयाँ चुनौती, नयाँ सफलताका लागि फेरि पर्दा पछाडि बस्नेछन् । उनीहरूको अबको चाहना भनेको आर्किटेक्ट इन्जिनियरिङ पढिरहेकी छोरीले आफ्नो पढाइ पूरा गरुन् र राज्यले छोरीमा थप लगानी गरोस् भन्ने हो । उनले भनेका छन्, ‘पलेशाले आफूलाई प्रमाणित गरिसकेकी छन् । अब उनको लक्ष्य देशका लागि आउने पारा ओलम्पिकमा यो भन्दा पनि माथिको पदक जित्नु हो । हाम्रो साथ त रहनेछ नै, तेक्वान्दो संघ र राखेपले पनि पलेशामा थप लगानी र आवश्यक सम्झौता गर्छन् भन्ने विश्वास लिएको छु ।’
