काठमाडौं । नेपाल प्रिमियर लिग (एनपिएल) क्रिकेटले नेपाली खेलकुदलाई धेरै अर्थमा पुनःपरिभाषित गरेको छ । खासगरी नेपाली खेलाडीको व्यावसायिकताको सवाल, टिम मालिकको लगानीको सवाल, अन्तर्राष्ट्रिय चर्चा र परिचर्चाको सवाल, प्रतियोगिताको समग्र आयोजना र व्यवस्थापनको सवाल होेस् या मैदान, टेलिभिजन र डिटिजल प्लेटफर्ममा समर्थकको उपस्थितिको सवालमा नेपाली खेलकुदको अहिलेसम्मकै पृथक र स्वादिलो व्यञ्जन बनेको छ । त्यति मात्र कहाँ हो र प्रायोजनको सवाल र सातै प्रदेशको पहुँच र अपनत्वका सवालमा एनपिएल मौलिक व्यञ्जन बनेकोमा कसैको दुईमत छैन ।
यो व्यञ्जनमा अलिकति तीतो घोल्ने काम केही समर्थकबाटै भएको छ । मैदानमा फेयर प्ले र खेलभावना ओतप्रोत भए पनि मैदानबाहिर जनकपुर बोल्ट्सका समर्थक सुरुदेखि नै निशाना बने । जनकपुरका समर्थक विपक्षी टोलीको उग्र समर्थकबाट साम्प्रदायिक दुव्र्यवहारको निरन्तर सिकार बन्नु परिरह्यो ।
एनपिएलको उत्सवमा देश डुबेको बेला केही खेलमा मधेशी समुदायप्रति लक्षित रंगभेदी क्रियाकलाप गर्नेहरूलाई पहिचान गरी कानुनी दायरामा ल्याउनुपर्छ ।
सुरुआती संस्करणमै हजार करोडको मूल्यांकन पाएको एनपिएलको आयतन जति फराकिलो बनेको छ, त्यति नै संकुचित व्यवहार जातीय विभेद र साम्प्रदायिकतामा देखिएको छ । खेल राष्ट्रिय एकताको माध्यम हो र हुनुपर्छ । तर, यही खेललाई कसैले समाजमा बिग्रह ल्याउने र विद्वेष फैलाउने माध्यम बनाउन खोज्छ भने कानुनअनुसार उसलाई दण्डित गराउनै पर्छ ।
कीर्तिपुर मैदानमा जनकपुरका समर्थकमाथि दुव्र्यवहार गर्ने केही हुल्याहा समर्थकलाई प्रहरीले पक्राउ गरेर कारबाही थालेको छ । नियम कानुनअनुसार दण्ड जरिवाना सँगसँगै भोलिका दिनमा यस्ता अराजक घटना दोहोरिन नदिन एनपिएलको आयोजक नेपाल क्रिकेट संघ (क्यान)ले पनि हुल्याहाको पहिचान गरी रंगशाला प्रवेशमा निषेध गर्न सक्नुपर्छ । अहिले नै सुरु गरियो भने यो सम्भव पनि छ । प्रतियोगिता सकिहाल्यो भनेर चुप लागेर बस्ने हो भने भोलि तिनै समर्थक अर्को टोलीविरुद्ध वर्ग, जाति, भाषा, लिङ्ग, सम्प्रदाय वा नस्ललाई हतियार बनाएर प्रस्तुत हुनेछन् वा गराइने छ ।
नेपालको संविधान, ऐन, कानुनले नस्ल विभेद, गलत रीतिरिवाज र छुवाछुतलाई कानुनी रूपमा दण्ड सजायको व्यवस्था गरेको छ । तर कानुनमा जे लेखिए पनि बेलाबखत जातीय, नस्लीय, साम्प्रदायिक विभेद हुने गरेको छ । एनपिएलको उत्सवमा देश डुबेको बेला केही खेलमा मधेशी समुदायप्रति लक्षित रंगभेदी क्रियाकलाप गर्नेहरूलाई पहिचान गरी कानुनी दायरामा ल्याउनुपर्छ ।
जनकपुर बोल्ट्स एनपिएलको पहिलो संस्करणको उपाधि विजेता मात्रै होइन, मध्यम र निम्न आर्थिक स्तर भएका मधेश प्रदेशका देहाती युवाहरूको सपना हो । यसले हजारौं युवालाई एकसाथ क्रिकेटको सपना देखाएको छ अनि राष्ट्रिय नायक बन्ने हौसला दिएको छ ।
एनपिएलको सबैभन्दा ठूलो पक्ष राष्ट्रिय अपनत्व हो । देशका सबै सूचक औसतभन्दा तल रहेको वर्तमान समयमा एनपिएलले नेपालको ‘राष्ट्रिय सामथ्र्य’ बढाइदिएको छ । सातै प्रदेश र ७७ वटै जिल्लाले एनपिएलको अपनत्व लिएको छ । आफ्नो फाइदा र स्वार्थका लागि सहरको नाम बेच्दै फ्रेन्चाइज प्रतियोगिता भन्दै हिँडेकाहरूलाई वास्तविक अर्थको फ्रेन्चाइज प्रतियोगिता देखाइदिएको छ । एनपिएलका सबै आठ टिमले पहिलो सिजनमै बलियो ‘फ्यानवेस’ तयार पारेका छन् । पहिलो पटक नेपालको कुनै फ्रेन्चाइज लिगका टोलीहरूले भौगोलिक र समुदायगत आधारमा पनि समर्थक भेट्टाएका छन् ।
खेलकुद राष्ट्रिय पहिचान पनि हो । यसमा हुने सामुदायिक संलग्नताले मौलिक विधिबाट द्वन्द्व समाधान गर्दै सामाजिक एकता पनि सुदृढ गर्दछ । विश्वका हरेक देशमात्रै नभएर देशविहीन मानिएका शरणार्थीहरूको समेत टिम सहभागी गराएर ओलम्पिक खेलकुदले सबैखाले राजनीतिक र सांस्कृतिक भिन्नताहरू पार गरिसकेको छ ।
एनपिएलले पहिलो सिजनमै तयार पारेको फ्यानवेस उसको सबैभन्दा ठूलो सम्पत्ति हो । यसले खेलाडीको मनोबल मात्रै बढाएको छैन, टिमहरूको पहिचान र दिगोपनमा पनि योगदान दिने निश्चित छ । तर, आफ्नो टिमको समर्थनको नाममा अर्को टिमका समर्थकमाथिको दुव्र्यवहार, विभेदकारी एवं अपमानजनक नाराबाजीले भने एनपिएलको शिरको टोपीलाई धुलोमा खसालिदिएको छ । वर्षौंदेखि राज्यबाटै विभेदमा पारिएको गुनासो गर्दै आएको मधेशी समुदायलक्षित नकारात्मक टिप्पणीले फेरि एउटा प्रश्न जन्माएको छ, खेलकुदले जोड्ने कि तोड्ने ?
भनिन्छ, खेलकुद राष्ट्रिय एकता सुदृढ गर्ने र पहिचानको जगेर्ना गर्ने सबैभन्दा सशक्त र प्रभावकारी माध्यम हो । जस्तोसुकै सांस्कृतिक, जातीय र सामाजिक आर्थिक अवरोधहरू पार गर्दै साझा मूल्य मान्यता र लक्ष्यहरूमा मानिसलाई एकसाथ ल्याउने सामथ्र्य खेलकुदले राख्दछ । विविध सहभागिता र साझा अनुभवको आदानप्रदान हुने भएकोले खेलकुदले सांस्कृतिक एकीकरणमा अहम् भूमिका खेल्ने गर्दछ । खेलकुदलाई गौरवको प्रतीक पनि मानिन्छ । यसमा सांस्कृतिक प्रतिनिधित्व पनि हुने गर्दछ ।
यस अर्थमा खेलकुद राष्ट्रिय पहिचान पनि हो । यसमा हुने सामुदायिक संलग्नताले मौलिक विधिबाट द्वन्द्व समाधान गर्दै सामाजिक एकता पनि सुदृढ गर्दछ । विश्वका हरेक देशमात्रै नभएर देशविहीन मानिएका शरणार्थीहरूको समेत टिम सहभागी गराएर ओलम्पिक खेलकुदले सबैखाले राजनीतिक र सांस्कृतिक भिन्नताहरू पार गरिसकेको छ ।
फिफा विश्वकपले कुनै एउटा देश वा खेलाडीको पक्षमा सारा विश्वलाई गोलबद्ध गरिदिन्छ । सन् १९९५ को रग्बी विश्वकपले दक्षिण अफ्रिकामा रंगभेदपछिको विभाजनमा महम लगाएको हामीले बिर्सेका छैनौं । तर, हामी भने २१औं शताब्दीमा जातीय र साम्प्रदायिक दुर्व्यवहारको सामना गरिरहेका छौं । यो कस्तो बिडम्बना ?
